Essa Reijmers: ‘Veilige omgang? Het is nu vooral het probleem van de cliënt zelf’
We interviewen Essa Reijmers, beleidsadviseur bij Valente op de thema’s vrouwenopvang, huiselijk geweld en mensenhandel. We spreken haar n.a.v. het op 15 april gepubliceerde onderzoek ‘Waar geweld uit beeld raakt’ van het Verwey-Jonker Instituut.
Wat was de aanleiding van dit onderzoek?
‘Anderhalf jaar geleden was ik op een internationale conferentie, waar Italiaans onderzoek werd gepresenteerd. Dat onderzoek richtte zich op advocaten: in hoeverre zij zagen dat er in familierechtprocedures rekening werd gehouden met de veiligheid en bescherming van slachtoffers van huiselijk geweld.
Het ging daarbij specifiek om procedures rondom omgang en gezag van kinderen na een scheiding. Uit dat onderzoek bleek dat deze veiligheid eigenlijk nauwelijks wordt meegewogen. De onderzoekers deden een oproep om dergelijk onderzoek ook in andere Europese landen uit te voeren. Die oproep was mij uit het hart gegrepen, omdat ik dezelfde signalen van onze leden hoorde.
Ik heb contact gezocht met het Verwey-Jonker Instituut en met de Vereniging Vrouw en Recht. Samen zijn we aan de slag gegaan en dat heeft geleid tot dit onderzoek, waarbij een vragenlijst is uitgezet onder familierechtadvocaten. Een deel van hen is gespecialiseerd in het bijstaan van cliënten die te maken hebben gehad met huiselijk geweld. Een ander deel behandelt breder familierecht en komt huiselijk geweld af en toe tegen in hun zaken.’
Wat heeft Valente bijgedragen aan dit onderzoek?
‘Wij hebben van begin tot eind meegedacht in de initiatiefgroep over de opzet van het onderzoek. Zo hebben we er mede voor gezorgd dat er duidingssessies werden georganiseerd, nadat de resultaten van de vragenlijst onder advocaten binnen waren. Het is goed gelukt om alle partijen die voor dit onderzoek relevant waren om de tafel te krijgen, waaronder de vrouwenopvang.’
Essa: “Wat je in die duidingssessies zag, was een gezamenlijke zoektocht: hoe zorg je ervoor dat veiligheid wél meeweegt, zonder de onafhankelijkheid van de rechter te ondermijnen? Het gesprek ging over wat iedere professional nodig heeft om de eigen rol goed in te vullen. Iedereen wil het goed doen, maar het vraagt om duidelijke handvatten binnen ieders bevoegdheden en mogelijkheden.”
Waarom is dit een belangrijk onderzoek voor Valente?
‘De aanleiding voor dit onderzoek ligt in de dagelijkse praktijk van onze opvang en ambulante begeleiding. We zien daar ontzettend vaak vraagstukken rondom omgang en gezag voorbijkomen. Veel vrouwen die bij ons terechtkomen, zitten midden in zulke procedures. Wij hadden al langer het sterke vermoeden dat de veiligheid van volwassenen én de impact van huiselijk geweld op kinderen niet voldoende worden meegewogen in die procedures. Als brancheorganisatie waren we één van de partijen die deze zorgwekkende signalen zagen – en helaas zijn die in dit onderzoek bevestigd.
Als je het simpel uitlegt, komt het hierop neer: bij beslissingen over contact tussen kinderen en hun ouders, weegt het recht op omgang vaak het zwaarst. Volgens de wet hebben ouders het recht om hun kinderen te zien – en kinderen hebben het recht om contact te hebben met hun vader.
Dat is natuurlijk een goed uitgangspunt. Maar in de praktijk is dat contact niet altijd veilig voor alle betrokkenen, zeker niet als er sprake is geweest van intieme terreur. In de vrouwenopvang zien we daar veel voorbeelden van. Daarom hebben we anderhalf jaar geleden het afwegingskader Veilig vadercontact ontwikkeld. Dat is bedoeld om beter te kunnen bepalen of en hoe contact op een veilige manier mogelijk is in de periode dat moeder en kinderen in de opvang verblijven.
Het bewustzijn dat veiligheid voorop moet staan bij contact is dus sterk aanwezig in de vrouwenopvang. Maar bij beslissingen over omgang en gezag – wie krijgt het gezag, of houden beide ouders het gezag – blijkt veiligheid veel minder mee te wegen.’
Essa: “Het is nu vooral het probleem van de cliënt zelf. Want vrouwen worden eigenlijk gedwongen om hun kinderen contact te laten hebben met de pleger, terwijl dat hun eigen veiligheid in het geding kan brengen.”
‘Dat kan betekenen dat het kind wel degelijk een middag per week of een weekend per week naar de vader moet. Zonder dat er goed geanalyseerd is of dat veilig is voor het kind én voor de moeder. En ook: zonder dat de instrumenten gebruikt zijn die we daarvoor hebben. Wat is de aard van het geweld? Wat is de impact van het geweld op het kind geweest? Wil het kind dit überhaupt? Dit onderzoek laat zien dat dat eigenlijk niet zorgvuldig genoeg wordt meegewogen.
Het geweld raakt in die hele procedure op verschillende momenten uit beeld. En daar komt de titel van het onderzoek ook vandaan.’
Essa: “Heel vaak wordt er toch nog gedacht vanuit het beeld waar twee vechten hebben twee schuld, in plaats van kennis over bijvoorbeeld een patroon als dwingende controle. Het is ook niet makkelijk om dat goed in te schatten als het niet je dagelijks werk is. Daarom pleit dit onderzoek uiteindelijk ook voor specifieke scholing voor alle juridische professionals. En voor een toetsingskader.”
Wat zijn de belangrijkste conclusies uit het onderzoek?
‘De eerste en meest duidelijke conclusie is dat huiselijk geweld en onveiligheid niet vanzelfsprekend worden meegewogen in familierechtprocedures. De impact van het geweld op kinderen én op de volwassene die slachtoffer is, blijft in veel gevallen buiten beeld.
Een tweede belangrijke conclusie is dat informatie die er is over patronen van geweld nog te weinig wordt ingebracht in deze procedures. Instrumenten voor risicoscreening worden nauwelijks gebruikt.
Tegelijkertijd biedt het onderzoek ook een hoopvol signaal: er is groeiende aandacht voor het belang van veiligheid, en de bereidheid om daar als professionals beter op in te spelen neemt toe. Dit is echter nog niet ingebed.
Ik denk dat deze problematiek waarschijnlijk nog groter is voor vrouwen die niet in de opvang terechtkomen. Het is dus niet alleen een zorg voor onze sector, maar een breder maatschappelijk probleem dat structurele, landelijke aandacht verdient.’
Wat kunnen onze leden doen?
‘Aan onze leden vragen we om dit onderzoek actief te verspreiden in hun regio. Bijvoorbeeld richting netwerkpartners als de Raad voor de Kinderbescherming, Jeugdzorg en advocatenkantoren waar ze mee samenwerken. En om het te gebruiken tijdens werkbezoeken van rechters, om samen de volgende stap te zetten in bewustwording én verandering.
Veel van onze leden ontvangen regelmatig rechters op werkbezoek. Tijdens die bezoeken delen ze signalen en ervaringen uit de opvang. De uitkomsten van het onderzoek kunnen dat verder versterken.
Daarnaast kunnen onze leden een actieve rol spelen door informatie en advies te delen met advocaten die onze cliënten bijstaan in dit soort zaken. In het afwegingskader Vadercontact in de veilige opvang is daartoe ook een voorbeeld informatieblad opgenomen.’
Dit onderzoek onderbouwt opnieuw onze eerdere kritische kanttekeningen bij de implementatie van het Verdrag van Istanbul in Nederland.