Werkveld BW&B: ‘Menswaardige zorg bieden aan wie mensonwaardig behandeld zijn’
Dit artikel is geschreven door een van de leden van Valente: Alieke Geerds van Umah-hai
Elke maand vertellen Valente-leden over de belangrijkste pijlers in het werkveld van Beschermd Wonen & Begeleiding en hoe we dat invullen in de praktijk. Deze maand lees je meer over ervaringsdeskundigheid. Op welke manieren wordt ervaringsdeskundigheid ingezet en hoe willen we dit in de toekomst verder ontwikkelen? Aan het woord zijn: Stichting Umah-hai waar onlangs een visiedag over dit onderwerp gehouden werd; Ineke Lindeman, kwartiermaker bij Enik in Utrecht; Daantje Daniëls, manager zorg bij IrisZorg en voorzitter van de Vereniging van Ervaringsdeskundigen; Martijn Kole, beleidsadviseur ervaringsdeskundigheid bij Valente en medeoprichter van Enik.
Op een zonnige najaarsmiddag verzamelt een groot deel van de deelnemers (zo worden cliënten bij Umah-hai genoemd) en medewerkers van Umah-hai zich op het hersteltrainingscentrum (HTC) voor de visiedag “Samen een ervaring rijker”. Vandaag wordt er nagedacht over de plaats van ervaringsdeskundigheid binnen Umah-hai. Het is bij deze organisatie vanzelfsprekend om zulke thema’s te bepreken mét deelnemers. Umah-hai is opgericht vanuit een cliënteninitiatief, dus de inzet van ervaringskennis zit diep geworteld in de organisatie. De vraag vandaag is dus ook niet óf hiermee gewerkt gaat worden, maar: ‘hóe kunnen we ons hier nog verder in ontwikkelen?’.
‘Het is eigenlijk gewoon dat je hier jezelf kan zijn’
Om tot een antwoord op deze vraag te komen zijn Daantje Daniëls en Alie Weerman uitgenodigd. Daantje geeft uitleg over wat ervaringsdeskundigheid precies inhoudt en wat recente ontwikkelingen op dit gebied zijn. Zo vertelt zij over het kwaliteitssysteem ervaringsdeskundigheid. Dit bestaat uit een generieke module, landelijk vastgestelde leerplannen, een beroepscode en een beroepsregister ervaringsdeskundigheid. Na de uitleg van Daantje wordt er in kleine groepjes gesproken over de inzet van ervaringsdeskundigheid binnen Umah-hai.
Alie Weerman leidt het plenaire groepsgesprek dat erop volgt. Ze merkt op: ‘Het is eigenlijk gewoon dat je hier jezelf kan zijn. Het werken vanuit ervaringsdeskundigheid betekent dat alle ervaringen er kunnen en mogen zijn. Dat is erg mooi en het is goed om te voelen dat deze sfeer hier heerst.’ Een deelnemer geeft aan: ‘Het is fijn dat de begeleiding herkent wat er aan de hand is met mij. Aan iemand met ervaringsdeskundigheid hoef je niet alles uit te leggen.’ Vanuit de groep klinkt eensgezindheid over de wens om nog meer gebruik te gaan maken van de ervaringskennis die binnen Umah-hai aanwezig is, en ook om deze verder te professionaliseren.
Dat laatste is ook een actueel thema bij Enik Recovery College van Lister in de regio Utrecht. Enik is een herstelacademie: een leeromgeving en ontmoetingsplek voor mensen die persoonlijk ervaring hebben met ontwrichting door een psychische kwetsbaarheid of verslaving, en die willen werken aan hun (verdere) herstel. Op dit moment staat binnen Enik de professionalisering van de herstelacademie voorop. Deze professionaliseringslag mag echter de visie van Enik niet verdringen.
‘Je kunt niet om de kracht van peer support heen’
‘Enik staat voor 100% peer support, wat betekent dat ervaringsdeskundigheid een heel belangrijke rol speelt binnen het recovery college.’ Ineke Lindeman is een van de ervaringsdeskundige medewerkers van Enik. Zij is kwartiermaker en richt zich op de uitvoering van de doorontwikkeling van Enik in de regio. Dat houdt volgens Ineke onder andere in: ‘het bewaken van de bedoeling van Enik, zonder star te zijn.’ In de praktijk vertaalt zich dat naar vertellen hoe Enik werkt en proberen om de samenwerking te zoeken met organisaties en zorgprofessionals in de regio die Enik nog niet kennen. ‘Het is vaak een uitdaging om goed aan hen uit te leggen wat een recovery college is en wat de waarde van peer support is voor deelnemers’, zegt Ineke. Daarom nodigt zij hen altijd uit om een introductie bij Enik te volgen, zodat zij zelf kunnen ervaren hoe peer support werkt. Wat betreft Ineke blijft Enik ook in de toekomst trouw aan de visie van 100% peer support: ‘Tegelijkertijd moeten we de verbinding aan blijven gaan door uit te leggen wat we hier doen. Je kunt niet om de kracht van peer support heen.’
‘Menswaardige zorg bieden aan mensen die op een mensonwaardige manier behandeld zijn’
De kracht van de inzet van ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid kennen ze inmiddels ook goed bij IrisZorg. Zo’n zes jaar geleden werd daar gestart met de implementatie van ervaringsdeskundigheid en inmiddels werken er zo’n 75 geschoolde en betaalde ervaringsdeskundigen en 45 vrijwillige herstelondersteuners die werken vanuit hun ervaringskennis.
Daantje Daniëls, manager zorg en ervaringsdeskundige: ‘IrisZorg heeft een unieke aanpak waarbij de ervaringskennis van (oud-)cliënten en van zorgprofessionals ingezet en geschoold wordt. Beide groepen zijn gelijkwaardig en werken gezamenlijk aan doelen die gesteld zijn met betrekking tot de inzet van ervaringsdeskundigheid.’ Verder benadrukt Daantje: ‘Ervaringsdeskundigheid is een middel en geen doel op zich. Het gaat om menswaardige zorg bieden aan mensen die op een mensonwaardige manier behandeld zijn.’
Door de ontwikkeling die IrisZorg de afgelopen jaren doormaakte op het gebied van ervaringsdeskundigheid, weet Daantje inmiddels wat belangrijke randvoorwaarden zijn. Gezamenlijk een visie bepalen is een belangrijke start. Ook ontdekte ze dat het geen goed idee is om één ervaringsdeskundige in een team met andere zorgprofessionals te laten werken. Onbedoeld en onbewust is er nog veel hiërarchie, weerstand en stigma. ‘Massa creëren is noodzakelijk. Als je een paar ervaringsdeskundigen hebt rondlopen, dan is dat erg zwaar. Je wilt zorgen dat cliënten ook vanuit ervaringskennis begeleid worden, dat die bron van kennis beschikbaar is in teams, en ook wil je iets aan de cultuur veranderen. Dat kun je niet alleen. Het wordt sneller terzijde geschoven als je in de minderheid bent. We streven er daarom naar om binnen ieder team van IrisZorg in ieder geval één ervaringsdeskundige en één zorgprofessional met ervaringsdeskundigheid aan het werk te hebben.’
‘We moeten herijken wat goede zorg is’
Martijn Kole, beleidsadviseur ervaringsdeskundigheid bij Valente en oprichter van Enik Recovery College, gaat nog een stapje verder: ‘Het is noodzakelijk dat verhoudingen en structuren in de organisatie van zorg gaan veranderen. Er is een transformatie nodig,’ is zijn mening, “het toevoegen van ervaringsdeskundigheid is niet genoeg.’ Martijn sloot zich 25 jaar geleden jaar geleden aan bij een zelfhulpgroep onder leiding van Wilma Boevink. Hij ontdekte daar dat ontwrichting uit veel meer bestaat dan enkel de worsteling met kwetsbaarheid. ‘Je moet jezelf terug vinden en betekenis gaan geven aan wat je meemaakt.’ De ontwikkeling die hij doormaakte werd professioneel door de oprichting van bureau Herstel, wat later Enik werd.
Martijn heeft vanuit zijn persoonlijke en professionele ervaringen een heldere visie op hoe zorg en peer support elkaar zouden kunnen versterken. ‘Er moet allereerst veel contextueler gekeken worden naar zorg en begeleiding,’ merkt Martijn op. ‘Organisaties moeten visie ontwikkelen waaruit blijkt dat ze echt goed begrijpen wat goede zorg is.’
Er zou daarnaast ook veel meer en betere samenwerking moeten zijn tussen zorgorganisaties en herstelacademies, volgens Martijn. Daarvoor moet iedere regio in ieder geval een aantal herstelacademies hebben. Het zijn maatschappelijke voorzieningen die met hun eigen aanbod, voor en door mensen zelf, aansluiten bij de behoeften van wie er gebruik van maken. Hij stelt zich voor dat potentiële deelnemers door de zorgorganisatie gewezen worden op de herstelacademie, zodat zorg en peer support elkaar kunnen versterken. Peer supportwerkers zouden een brugfunctie moeten krijgen tussen de herstelacademie en de zorgorganisatie om beide met elkaar te verbinden. Zoals Martijn zegt: ‘Zorg moet niet langer als een probleem op zich benaderd worden, maar als een samenlevingsvraagstuk. We moeten herijken wat goede zorg is.’
Over Beschermd Wonen & Begeleiding
Ruim 200.000 volwassenen maken in Nederland gebruik van de zorg die het werkveld Begeleid Wonen en Begeleiding (BW&B) biedt. Het gaat vaak om langdurige zorg en begeleiding (soms in een zorgwoning maar meestal thuis) om op alle leefgebieden mee te kunnen doen in de samenleving (denk aan hulp bij administratie, werk, gezondheid of sociale relaties). De zorg van BW&B is maatwerk, er wordt precies geboden wat de cliënt nodig heeft en dat brengt meer zelfstandigheid en vooral kwaliteit van leven.
Nog meer lezen?
> RIBW Brabant: ervaringsdeskundigheid in onze aanpak, met o.a. een whitepaper en video’s. Onderaan de pagina vind je ook vier ervaringsverhalen.
> RIBW Overijssel: ‘Wat werkt en cliënten helpt bij hun herstel, is mijn verhaal vertellen’
Lees ook in deze serie: BW&B: een beeld van ons werkveld en zijn belangrijkste pijlers